Phố Hàng Điếu: Một thời “Văn hóa điếu cày” ở Hà Nội

Thời xưa, ngoài “Miếng trầu là đầu câu chuyện”, thuốc lào cũng được đem ra để mời khách. Loại thuốc hút dân dã này đã đọng trong những câu ca, câu vè truyền miệng, như: “Thuốc lào chồng hút, vợ say. Thằng cu châm điếu lăn quay ra nhà. Có cô hàng xóm đi qua. Hít phải hơi thuốc, say ba, bốn ngày”.

Phố Hàng Điếu dài 280m, nằm trong khu phố cổ Hà Nội, thuộc quận Hoàn Kiếm, kéo dài từ đầu phố Hàng Gà tới phố Đường Thành. Phố nguyên là đất thôn Yên Nội, tổng Tiền Túc, huyện Thọ Xương, kinh thành Thăng Long xưa. Dân phố xưa chuyên làm và bán các loại điếu cày, điếu bát, điếu ống bịt bạc hoặc vàng… Thời chưa có thuốc lá, các loại điếu trên phố là một phần không thể thiếu của nhiều người, đặc biệt với các nhà giàu có, nam giới.

Cái tên Hàng Điếu xưa gắn với đoạn cuối và giữa phố, đoạn đầu Hàng Gà xưa dân quen gọi là Nhà Hỏa (phố Nhà Hỏa ngày nay, khi xưa là ngõ Nhà Hỏa), bởi ở số nhà 30 trên phố xưa là đền Nhà Hỏa – thờ thần Hỏa, người được coi là có uy lực trừ hỏa hoạn. Đền này được xây năm 1838 với quy mô nhỏ, tới năm 1841 được mở rộng. Trong đền có đặt một quả chuông lớn, dùng để báo động khi xảy ra hỏa hoạn. So với nhiều ngôi đền khác ở Hà Nội, đền Hỏa Thần là một di tích có ý nghĩa đặc biệt và đã được công nhận là Di tích lịch sử – văn hóa vào năm 1996.

Phố Hàng Điếu tới những năm đầu thế kỷ 20 chỉ còn lại vài nhà bán điếu và bịt bạc các loại điếu bát, điếu ống. Các hàng điếu đã chuyển về các phố Bát Đàn, Bát Sứ gần đó. Hàng Điếu thời điểm đó xuất hiện nhiều nhà làm và bán đồ da. Cùng là đồ da, nhưng mặt hàng ở Hàng Điếu khác với phố Hà Trung gần đó.

Tại điểm giao Hàng Điếu – Hàng Da – Đường Thành là Trung tâm thương mại Hàng Da, xưa là chợ Hàng Da. Đây nguyên là một chợ nhỏ, kiểu chợ làng, bán rau và chủ yếu bán da trâu, bò sống được phơi khô. Trong chợ thì chỉ có vài cái lều tạm, nên các gánh hát hay gánh xiếc thường thuê chợ để diễn vào buổi tối. Mãi tới khoảng năm 1937-1938, chợ mới được xây.

Hàng Điếu nay đã vắng bóng những điếu ống, điếu bát… thay vào đó là những cửa hàng kinh doanh đủ loại mặt hàng. Điều đó minh chứng cho sự linh hoạt thay đổi cùng xã hội qua các thời kỳ, biểu thị cho sức sống nội tại của những phố hàng, phố nghề qua thời gian.